درگذشت صدرالدین انتظار

درگذشت آهنگساز نوآور، شاعر و سرایندهٔ خوش آواز صدرالدین انتظار ضایعه ای دردآور برای موسیقی ملی ما است 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

با کمال تأثر اطلاع یافتم که دوست دیرینم استاد صدرالدین انتطاردر نتیجهٔ یک تصادم ترافیکی از زندگی چشم پوشیده است. این حادثهٔ غیر مترقبه برای من خیلی دردآور بود.

چون صدرالدین انتظار در ترویج موسیقی اوزبیکی  نقش ارزنده داشت، پیش از آنکه در بارهٔ فعالیتهای او حرف بزنم میخواهم راجع به وضع این صنعت در سرپل معلوماتی ارائه کنم.

سالهای 1329 که تازه از مکتب ابتدایی سرپل فارغ شده بودم،  با شادروان محمد کریم ذره عظیمی، عبدالستار گلشنی، کمال خواجه و برخی نوجوانان دیگر در «بالاخانهٔ استاد عظیمی» نشستهای ادبی داشتیم. 

رفته رفته حلقهٔ کوچک ادبی ما شکل یک محفل ادبی را گرفت و عده ای از شاعران نوپرداز و هنرمندان آماتور و علاقمندان را به خود جلب کرد. ازان جمله بودند خال محمد کوکب، سید کرامة الله از قورچی، سید محمود شهدی، سید محمد، ملا نعمت وعده ای دیگر. در نشستهای ما شعرخوانی، اظهار نظر در اطراف اشعار شاعران معاصر و اجرای آهنگ با رباب یا طنبور توسط ذره عظیمی و با دنبورره یا غچک توسط کوکب صورت میگرفت. 

استاد عظیمی در عین حالی که شاعردانشمند و توانا و مسلط بر فنون ادبی بود، با اصول موسیقی نیز آشنایی داشت. استعداد او را در نواختن تنبور و رباب مولانا خسته در کتاب «معاصرین سخنور» ضمن بیوگرافی استاد عظیمی بیان داشته است. من خودم شخصا رباب و تنبور را در اطاق شخصی استاد دیده ام. استاد عظیمی علاقهٔ عجیبی به موسیقی داشت و بعضا کنسرتهای خوانندگان اوزبیکستان را به دقت میشنید. به یاد دارم شبی با شنیدن آهنگ مشهور « کیل یار ناز ایتمه ناز ایتمه » که توسط یک زن اجرا میشد، خیلی خورسند شد و گفت او سراینده ای توانا است.

به گفتهٔ حلیم یارقین نواسهٔ استاد، مرحوم عظیمی گاهی حاجی قوقندی را که رباب نوازی ماهر بوده دعوت میکرده و آهنگهایش را میشنیده و نیزگاهی به دعوت او بخشی مشهور سرپل شکور بخشی می آمده و تا نیمه های شب داستان گور اوغلی را میسروده و تسلط او بر تمام بخشهای این داستان فولکلوری مورد تحسین استاد قرار داشته است. همچنان حاجی عبد الرشید تنبور و رباب نواز و خواننده نیز در خدمت استاد بوده است. به سایقهٔ همین ذوق هنردوستی میرزا محمد قاسم قاضیزاده برادر استاد نیز علاقمند موسیقی بود و هارمونیه مشق میکرد و بعضا محافل کوچک موسیقی برگزار میکرد. میخواهم بگویم که استاد عظیمی، پسرش ذره عظیمی و منسوبین او زمینه ساز ترویج موسیقی به اسلوب جدید در سرپل بودند. 

صنعت موسیقی در سرپل به شکل فولکلوری رواج داشت، خوانندگان محلی زیادی این آهنگها را با دنبوره، غچک و تاس اجرا میکردند، برخی ازین خوانندگان بدیهه سرا بودند و بعضا باهم مقابله و قریحه آزمایی میکردند. از آنان شاه پسند از آسیاباد، میرزا رحمة الله از آق کوپریک و قمبربای از القانی خورد را به خاطر دارم. هنگامی که در رادیو کابل مدیر راپورتاژها بودم، آهنگهای شاه پسند را توسط تیپ ریکاردر کوکی ثبت کرده و از رادیو نشر کرده بودم.

 مردم سرپل طبیعتا دوستدار ساز و آواز بودند. هر سال در ماه رمضان دو- سه دستهٔ هنری از کابل و مشرقی به سرپل می آمدند و در سماوارهای کلان در اطراف دریای سرپل آوازخوانی میکردند و سماوارها تا نیمه های شب پر از علاقمندان جوان میبود.

 گذشته ازان باری در مدرسهٔ گذرشاهان به دعوت حاجی عبدالرشید سمرقندی از طرف مولانای شهید مرحوم مولوی عبدالحکیم به اشتراک استاد عظیمی، قاری محمد ابراهیم، خلیفه محمد ابراهیم و برخی علمای دیگر تانیمه های شب کنسرت دوام داشت و عکس العمل مردم در برابر آن مثبت بود. 

در سالهای چهل چهره های جدیدی در عرصهٔ موسیقی اوزبیکی عرض وجود کردند و به پیشاهنگی صدرالدین انتظار حلقهٔ موسیقی کوچکی را تشکیل دادند که بعدا «ارکستر گلشن» نامیده شد. دو عضو دیگرآن ملا تاج محمد آوازخوان و محمدالله خان مندولین نواز بودند. هرسه عضو گروه از استعداد سرشار هنری برخورداربودند. انتظار خوانندهٔ خوش اواز، آهنگساز و شاعر تصنیف ساز بود، ملا تاج محمد از قدرت اجرا و آواز رسای کم نظیر بهره داشت و محمدالله خان منددولین را باکمال مهارت مینواخت. جالب اینکه هم ملا تاج محمد و هم انتظار از شاگردان مدارس دینی بودند. انتظار از مدرسهٔ دینی اسدیهٔ مزار سند فراغت گرفته بود. هردوی آنها جوانانی خوش طبع، بذله گو و مجلس آرا بودند.

درهمین سالها به سرپل رفته در حلقه موسیقی شان نشستم و از نزدیک شاهد اجرای آهنگهای فولکلوری و ساختهٔ خود شان بودم. چون نظرم را جویا شدند گفتم: شما با این دستهّ کوچک خود کار بزرگی انجام داده اید، حلقهٔ شما سرآغاز یک دورهٔ انکشاف موسیقی ملی اوزبیک خواهد بود. لیکن شما آهنگهارا به ستیل هنرمندان رادیو کابل اجرا میکنید و این، با موسیقی ملی اوزبیکی همخوانی ندارد، بهتراست آنهارا به اسلوب موسیقی اوزبیکی اجرا کنید. ترانه هایی که از رادیو تاشکینت پخش میشود، میتواند برای شما نمونه باشد. آنها این فکر را تصدیق کردند و بعدا به کار بستند. فعالیت هنری آنها دوام داشت در محافل گوناگون اشتراک میکردند و مورد استقبال قرار میگرفتند.

چون بعد از تحول 7 ثور به تشبث این جانب در جملهٔ دست آوردهای فرهنگی برای زبان اوزبیکی و تورکمنی، در جنب وزارت رادیو تلویزیون «ارکستر ظفر» تشکیل شد، گروه گلشن را نیز در ترکیب خود شامل ساخت. 

نا تمام